Li Sovyetistanê Yekemîn Weşanxaneya Kurdî: Zengezûr
24-01-2015
Bîşkek (Rûdaw) – Kurdên Sovyeta Kevin bi awayeke giştî li Ermenistan, Gurcistan, Rûsya, Azerbaycan, Ûkrayna û li welatên Asya Navîn dijîn. Kurdên Asya Navîn jî li Kazakîstan, Ozbekistan, Tirkmenîstan û Kirgizîstanê dijîn. Di nav wan welatan de kurd herî kêm li Kirgizîstanê dijîn û bi awayeke fermî hejmara wan li dora 14 hezar kesî ye. Lê li vî welatê ku hejmara xwendevanan bi qasî tiliyên du destan kêm in, weşanxaneyeke kurdî hatiye vekirin û heta niha bi têra xwe kitêbên kurdî pêşkêşî kitêbxaneya kurdî kiriye.
Weşanxaneya Zengezûrê sala 2006ê ji hêla rojnameger û nivîskarê kurd Hejarê Şamil ve li Bîşkeka paytexta Kirgizîstanê hatiye avakirin. Hejarê Şamil kurê rewşenbîr, şaîr û kurdologê kurd ê navdar Şamil Eskerov e. Şamil Eskerov di dema Sovyetê de, li seranserê Azerbaycanê xwediyê yek ji mezintirîn kitêbxanê bû.
Di bin banê Zengezûrê de heta niha bêhtirî 20 kitêb hatine çapkirin ku piraniya van kitêban bi zaravayê kurmancî ne. Çend kitêb jî bi rûsî û tirkî hatine çapkirin, lê tevahiya kitêban li ser çand, huner, wêje û siyaseta kurdan in.
Balkêşiya Weşanxaneya Zengezûrê ew e ku ne tenê li Kirgizîstanê, lê li tevahiya welatên Sovyeta Berê yekemîn weşanxaneya kurdî ye ku hatiye avakirin. Rast e, li gellek welatên mîna Ermenistan, Gurcistan û Rûsyayê ‘kitêbên kurdî/kitêbên li ser kurdan’ hatine weşandin, lê tevahiya wan kitêban di weşanxaneyên fermî yên wan dewletan de hatibûn weşandin û belavkirin. Lewma Zengezûr di çapemenî û weşangeriya kurdî de dezgeheke girîng e.
Avakar û xwediyê Weşanxaneya Zengezûrê Hejarê Şamil di vî warî de agahiyeke balkêş dide û diyar dike ku kurd ji sala 1937ê ve li Kirgizîstanê dijîn, lê heta sala 2006ê ne bi kurdî, ne jî li ser kurdan kitêbek jî nehatibû weşandin.
Hejarê Şamilê ku ji Herêma Kurdistana Sor e, sala 1966ê li bajarê Kelbecerê hatiye dinyayê. Sala 1989ê li Bakûya Azerbaycanê Enstîtuya Pedagojiyê temam kiriye, di navbera salên 1984-1986an de leşkeriya Artêşa Sor kiriye. Şamilê ku ji nîveka salên 1980yî dest bi karê rojnamegeriyê kiriye, ji sala 2006ê ve jiyana xwe li Bîşkekê berdewam dike.
Zengezûra ku bi kesekî dest bi weşana xwe kir, vê gavê bi komekê xebatên xwe berdewam dike. Gulşena Mûsayê Beşkî, Viktoriya Boytsova û Kamîz Şeddadî hewla başkirina xebatên weşanxaneyê didin.
Gelo çima Zengezûr? Ev nav ji ku tê? Bersiva vê pirsê li cem Hejarê Şamil e: “Dema Kurdistana Sor hat avakirin, bajarê Zengezûrê mezintirîn devera vê herêmê bû. Ev dever bi ser wîlayeta Yelîzavetpolê ve bûye ku sala 1868ê de hatiye avakirin. Sala 1921ê bajarê Zengezûrê di navbera Azerbaycan û Ermenistanê de hate dabeşkirin.
Çend berhemên ku Weşanxaneya Zengezûrê çap kirine ev in:
‘Çelovek Legenda, (Mirovê Efsane), 110 Saliya Mele Mustefa Barzanî, E. Ziyo Bedirxan, 2013
‘Zimanê Kurdî. Bona dersxane II-V’, Kinyazê Îbrahim, kurdî, 2006’,
‘Zimanê Kurdî. Bona dersxane VI-IX’, Kinyazê Îbrahim, kurdî, 2006’,
‘Jiyan di rêya welatparêziyê de’, biyografî, kurdî, 2007’
‘Dîlbera min’, Barîyê Bala, helbest, kurdî, 2008
‘Berevok’ Wezîrê Nadirî, kurdî, 2009
‘Kulîlkên neçilmisî’, helbest, kurdî, 2011
‘Axîna Dil’ Hesenê Hecîsilêman, helbest, kurdî 2011
‘Êşa Dil, Evdille Îbrahîm Şemoyî, helbest, kurdî, 2011
‘История Кавказского Курдистана’ (Tarîxa Kurdistana Kafkasyayê) Wekîl Mustafayev, lêkolîn, rûsî, 2011
‘Rêbera Axaftinê’, Rûsî-Kurdî, Kamîz Şeddadî, 2012
Hejarê Şamil diyar dike ku ew vê gavê amadekariya sê kitêbên nû dikin: 1- Ferhenga Beşavendên (kafiye) Kurdî. 2- Ferhenga Rûsî-Kurdî (40 hezar peyv) 3- Sed Kurdên Sovyetê.
Gelo têkiliya Zengezûrê bi sazî û dezgehên weşangeriya kurdan re çawa ye? Gelek festîval, seminer û fûarên kitêban çêdibin, Zengezûr beşdarî li van dike an dixwaze bike? Hejarê Şamil li ser vê yekê wiha dibêje: “Mixabin me zêde têkilî nîn in. Hêdî hêdi çêdibin. Yekitiya Nivîskarên Dihokê kitêba Bariyê Bala ku me weşandibû bi tîpên aramî jinûve çap kir. Carcaran gazî dikin, lê heta niha derfeta min a çûyînê nebûye. Lê ez dixwazim serdana Kurdistanê bikim.”
